ในกรณีทั่วไป คุณแม่สามารถใช้แนวทางในการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่แบบมาตรฐาน แต่ในกรณีเด็กป่วยนั้นเรามีแนวทางพิเศษให้ค่ะ ด้วยว่าน้ำนมแม่ (Human milk)นั้นเป็นอาหารที่ดีและยังเป็นโอสถวิเศษสำหรับทารกแรกเกิดป่วย  กล่าวคือ นมแม่เหมือนยาที่ช่วยปกป้องลูกจากการติดเชื้อ  ภาวะลำไส้อักเสบ (NEC) Feed tolerance    ส่งเสริมพัฒนาการทางสมอง   ป้องกันภาวะเจ็บป่วยระยะสั้นและระยะยาว   นมแม่มีสารต้านการอักเสบและสารต้านอนุมูลอิสระ   อีกทั้งปกป้องการติดเชื้อ ช่วยพัฒนาสมองและพัฒนาการ   ซึ่งในช่วงของการฝากครรภ์จำเป็นต้องมีแยกแม่ตั้งครรภ์ที่อยู่ในกลุ่มเสี่ยงออกจากแม่ที่ตั้งครรภ์ปกติเพื่อให้ข้อมูลและคำปรึกษาที่ชัดเจนเกี่ยวกับการปฏิบัติตัวในกรณีต่างๆ ดังนี้ค่ะ  

1.              การให้ข้อมูลเรื่องนมแม่ในเด็กป่วย (informed decision) ในแม่ตั้งครรภ์ที่เป็นกลุ่มความเสี่ยงสูง(high risk) ให้เน้นเรื่องนมแม่เป็นส่วนหนึ่งของการรักษา เช่น การให้ความรู้เรื่องน้ำนม colostrum ซึ่งมีผลดีต่อการรักษา ไม่ได้เป็นเพียงแค่อาหาร 

(2) การบีบน้ำนมและคงสภาพน้ำนมแม่ (initiation and maintenance of milk supply) แม่ที่คลอดปกติ ควรเริ่มบีบน้ำนมทันทีภายใน 2 ชั่วโมงหลังคลอด ส่วนแม่ที่ผ่าคลอดควรเริ่มบีบน้ำนมภายใน 4 ชั่วโมงหลังคลอด เพื่อกระตุ้นการสร้างและหลั่งน้ำนมให้เร็วที่สุด รวมถึงต้องให้ความรู้แม่เกี่ยวกับเรื่องการคงสภาพน้ำนม เน้นให้แม่บีบน้ำนมทุก 2-3 ชั่วโมง หรือวันละ 8-10 ครั้ง  

3) การบริหารจัดการน้ำนมแม่ (human milk management) 

น้ำนมแม่มีระยะคงสภาพที่แตกต่างกันขึ้นอยู่กับวิธีการจัดเก็บ โดยอาจสรุปออกมาได้ตามตารางดังนี้ค่ะ  

4) การรักษาเด็กป่วยด้วยการนำน้ำนมแม่มาเคลือบช่องปากลูก (oral care and initiation of enteral  

feeds) สามารถทำได้ตั้งแต่ช่วงงดนมชั่วคราว จนกระทั่งทารกแรกเกิดป่วยสามารถดูดนมแม่จากเต้าได้ 

5) การดูแลลูกแบบเนื้อแนบเนื้อ (skin to skin contact) การทำ skin to skin contact ทำอย่างน้อย 

ครั้งละ 1 ชั่วโมง ช่วยทำให้ทารกแรกเกิดป่วยสงบ ช่วยให้ทารกได้รับออกซิเจนเพิ่มขึ้น ระดับออกซิเจนในเลือดคงที่ สามารถควบคุมอุณหภูมิกายได้ดี การเต้นหัวใจสม่ำเสมอ ควบคุมอุณหภูมิกายให้เหมาะสม ช่วยในการเพิ่มน้ำหนักตัว การเจริญเติบโตของสมอง ลดจำนวนวันในการนอนโรงพยาบาล ช่วยให้ทารกหลับได้นานขึ้นและหลับลึกขึ้น ช่วยลดความเจ็บปวดและความเครียดของทารก รวมทั้งช่วยทำให้ทารกสามารถเปลี่ยนผ่านไปกินนมแม่จากเต้าได้เร็วขึ้น 

6) การดูดเต้าเปล่า (non-nutritive sucking; NNS) ทำในทารกแรกเกิดป่วยที่อายุครรภ์น้อยกว่า 35 สัปดาห์ หัวใจสำคัญคือแม่ต้องบีบน้ำนมออก 15 นาทีก่อนให้ลูกดูดนมแม่เพื่อป้องกันการสำลักนม ช่วยทำให้ทารกแรกเกิดป่วยเรียนรู้การดูดนมแม่อีกทั้งฝึกให้แม่อุ้มลูกได้อย่างถูกวิธี 

7) การฝึกดูดนมแม่จากเต้า (transition to breastfeeding and technology to support breastfeeding) 

สอนให้แม่รู้จักสัญญาณหิวของลูก (feeding cues) สอนแม่ประเมินการดูดนมของทารกแรกเกิดป่วยทุกครั้งที่ดูดนมแม่ว่าดูดถูกต้องทุกครั้งทั้งท่าให้นมและแม่รู้สึกว่าลิ้นอยู่ใต้ลานนม แม่ไม่เจ็บหัวนม การจัดท่าให้นม การใช้หมอนช่วยและสอนการประคองเต้า  

8)  การประเมินการได้รับน้ำนมแม่จากการดูดเต้า (measuring milk transfer) เพื่อประเมินน้ำหนักลูกก่อนดูดนมแม่และหลังดูดนมแม่ (pre and post weights) โดยใช้เครื่องชั่งน้ำหนักแบบไฟฟ้า (electronic scale) เพื่อประเมินว่าทารกได้รับน้ำนมแม่ 

9) การเตรียมตัวเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ในโรงพยาบาลก่อนกลับบ้าน (preparation for discharge) 

แม่ควรได้อยู่กับลูกที่โรงพยาบาล (rooming-in) แบบตลอด 24 ชั่วโมง หรือแบบกลางวัน หรือเฉพาะกลางคืนก่อนกลับ เพื่อเตรียมตัวและฝึกให้นมลูก ให้แม่เรียนรู้และประเมินความเพียงพอของน้ำนม  

10) การติดตามหลังจากกลับบ้าน (appropriate follow-up) จัดที่ปรึกษาให้แม่ โดยมีทีมติดตามเยี่ยมผู้ป่วยให้คำปรึกษาเกี่ยวกับการเจ็บป่วยและเรื่องนมแม่ ผ่านทางโทรศัพท์ หรือสายด่วน (hot line)  

เมื่อคุณแม่ได้รับความเข้าใจเป็นกรณีพิเศษเช่นนี้แล้วก็จะช่วยทำให้คุณแม่สามารถรับมือกับสิ่งที่เกิดขึ้นได้อย่างมีความสุขในเร็ววันแน่นอนค่ะ อาจจะไม่ง่ายนักแต่ก็ไม่ยากเกินไปค่ะ เราขอเป็นกำลังใจคุณแม่นักสู้คนเก่งของเราในการดูแลตัวเองและลูกน้อยในวันป่วยไข้ในเติบโตขึ้นอย่างงดงามนะคะ  

ศิริลักษณ์ ถาวรวัฒนะ 

ผู้ปฏิบัติการพยาบาลขั้นสูง(APN) สาขาการพยาบาลเด็ก 

Center of Special Expertise in Lactation Clinic: Breastfeeding Sick Babies Center 

 สถาบันสุขภาพเด็กแห่งชาติมหาราชินี